Mekân Sosyolojisi Perspektifinde ‘Mahalle’

Mekân Sosyolojisi Perspektifinde ‘Mahalle’

Mekân sosyolojisinin, sosyoloji biliminin önemli dallarından biri olarak kabul edilmesi, mekânsal farkların araştırılmasını ve bu farkların topluma yüklediği veya toplumdan aldığı yaşam biçiminin incelenmesini tabii kılmıştır. Bu mekânlardan biri de kentleri oluşturan mahallelerdir. Sosyolojik bir gözle mahalle kavramını ele aldığımızda, mahalle sadece bir coğrafik alan değil bunun ötesinde farklı anlamlar taşıdığını söyleyebiliriz. Keza mahalle insan hayatına aileden sonra etki eden önemli bir unsurdur. İnsanoğlu doğduktan itibaren içinde yaşadığı ailenin ve üzerinde yaşadığı mahallenin kültürel, sosyal, dini değerlerini içselleştiren bir yapıdadır. Köksal Alver mahallenin hayati önemini şu şekilde açıklamaktadır. “Mahalle, hayatın, belli bir kültür, değer, inanç, ritüel ve gelenek çerçevesinde örüldüğü, bu yönüyle kendine özgü yapısı, kimliği, hayat tarzı ile mücehhez bir ortamdır. Gerçek bir yaşamdır.’’

( Alver, 2011; 117 Aktaran: Baday, 2011; s.17). Alver’in mahalle ile ilgili bu değerlendirilmesinden anlaşılacağı üzere mahalle toplumdan bağımsız bir mekân olarak düşünülemez. Buradan hareketle mahalleyi ilk bakışta basit bir kavram veya mekân olarak görmemiz hâlihazırda bizi yanıltan bir durum olacaktır. Çünkü mahalleye sosyolojik bir gözle baktığımızda ve kavramın derinliklerine indiğimizde çok farklı anlamlara geldiğini görüyoruz.

Doğal olarak mahallenin bir mekân olmanın yanı sıra diğer faktörlerden de kaynaklanarak sosyoloji disiplinine konu olması ve önemli bir inceleme alanı görünümü vermesi itibariyle sembolik bir anlam kazandığını ifade etmek mümkündür. Kentsel bir mekân olan mahallenin sembolik bir ifade kazanması mahallenin içinde bulunan mimari yapılardan kaynaklanmaktadır. Keza Osmanlı geleneksel mahallelerinde bir mahalle, camii, kilise veya havzanın etrafında kurulmaya çalışılmıştır. Eğer ki bir camiinin etrafında kuruluyorsa o mahallede camii oranın sembolü olur ve o mahallede yaşayan bireylerin çoğunun Müslüman olduğu anlaşılır. Bu durum aynı şekilde mahallenin bir kilise etrafında toplanması veya kurulması için de geçerlidir. Bu da o mahallede yaşayan bireylerin çoğunun Hıristiyan olduğunu gözler önüne serer. Dolayısıyla mahalle aynı zamanda bir mekân olarak sembolik bir birim olma özeliğiyle karşımıza çıkmakta ve bir inceleme alanı olarak ilgi çekici bir hal almaktadır.

Kısaca mahallenin mekânsal tasviri ve sembolik çağrışımları mahallenin genel bir tanımını ortaya koymaktadır. Fakat bu durumu etkileyen bağımsız değişkenleri göz ardı etmemek gerekmektedir. Keza modernleşme sürecinde oluşan göç dalgaları ve oluşan kozmopolit yapı bu duruma örnek gösterilebilir.

Yazan: Veli KAYA